środa, 19 marca 2014

Zenon Gierała - Cygańskie srebro. Baśnie polskich Cyganów nizinnych

Było, nie było, do moich rąk trafił zbiór baśni Cygańskie srebro. Paramisi romane natychmiast rzuciły na mnie czar, wzbudzając zainteresowanie bogatą i oryginalną kulturą cygańską. Literatura nie jest tak mocno kojarzona z Romami, jak taniec i śpiew.

Wędrowny lud przez wieki hołdował literaturze mówionej, poezji, która żyje tylko chwilę w swym pierwotnym kształcie i niezwykłym opowieściom, które łączą w sobie cygański rdzeń i multikulturową otoczkę. Współcześnie Romowie coraz częściej spisują krążące w przekazach ustnych baśnie. Cygańskie srebro jest jednym z wielu zbiorów paramisi romane, które mają szansę zostać ocalone od zapomnienia.

Funkcję klamry kompozycyjnej zbioru spełnia cygańska rodzina, w której pojawia się długo wyczekiwane dziecko. Chłopiec jest darem leśnej boginki dla proszącej o potomstwo Romni. Kało jest niezwykłym dzieckiem. W chrzestnym darze otrzymał umiejętność rozumienia mowy natury. Jest to dla niego przepustką do magicznej rzeczywistości, w której bajarzem jest cały świat. Baśnie opowiadają ludzie, zwierzęta, rośliny, rzeka, wiatr… Co ciekawe, w ostatniej opowieści zbioru Kało ze słuchacza zmienia się w uczestnika baśniowych wydarzeń. Sam wyrusza na wędrówkę, by odczarować królewnę przemienioną w motyla, zdobyć jej miłość i żyć długo i szczęśliwie.

Rysem charakterystycznym baśni cygańskich jest wielokulturowość. Wędrowny lud, odwiedziwszy mnóstwo krajów i zetknąwszy się z wieloma narodami, zaadaptował dla siebie elementy różnych kultur, co widoczne jest w opowiadanych przezeń baśniach. Tak więc Romni „dostaje” dziecko, jak celtycką Tommelise (Calineczkę), Kało otrzymuje chrzestne dary od tajemniczych, ubogich wędrowców tak, jak słowiański Ziemowit, w baśniach roi się od śpiących księżniczek, potworów pokonywanych przez dzielnych, lecz ubogich młodzieńców, mnóstwo jest rekwizytów, znanych z opowieści celtyckich, perskich, arabskich etc. Najbardziej zaskakujący jest jednak sposób zaadaptowania przez Cyganów motywów biblijnych. Funkcję Mojżesza w jednej z baśni przejmuje kobieta, która niczym patriarcha rozkazuje wodom morza rozstąpić się i wyprowadza swój lud z Egiptu, aby wieść go dalej do wielkiego Mrodewłoro (Chrystusa).

Paramisi Romane najczęściej opisują tułacze życie Cyganów. Niemal w każdej baśni odbywa się wielka wędrówka, która ma określony cel – zdobycie skarbu lub ręki księżniczki (co właściwie w praktyce oznacza to samo). W podróży tajemne moce i upersonifikowana przyroda sprzyjają lub przeszkadzają Cyganom. Baśnie wyjaśniają zjawiska przyrody, przybliżają życie codzienne Romów, odwołują się do ich historii, wierzeń, stereotypów z nimi związanych. Zbiór baśni Cygańskie srebro przybliża życie jednego z najbardziej interesujących, a jednocześnie najmniej znanych narodów, który wiele wniósł do dziedzictwa kulturowego Europy.

Magdalena Ciechańska

Za książkę dziękujemy:

1 komentarz:

  1. Nie słyszałam o tej pozycji, a szkoda, bo wydaje się naprawdę interesująca.

    OdpowiedzUsuń